Ciąża wywiera istotny wpływ na tarczycę oraz jej czynność.
Sama objętość tarczycy zwiększa się o 10% na terenach, na których nie brakuje jodu, a nawet 40% jeśli ciężarna zamieszkuje na obszarze charakteryzującym się niedoborem jodu. Produkcja hormonów tarczycy jak i zapotrzebowanie na jod wzrasta o 50%. Zachowanie prawidłowej funkcji tarczycy w ciąży wymaga zwiększenia produkcji hormonów tarczycowych o 40–50%. To zwiększone zapotrzebowanie pojawia się już w 4–6 tygodniu ciąży, wzrasta do 16–20 tygodnia i na tym poziomie się utrzymuje.
U zdrowych przyszłych mam te procesy fizjologiczne zachodzą bez przeszkód, ale na skutek różnych zaburzeń w okresie ciąży może dojść do zaburzeń pracy tarczycy.
Zdrowa tarczyca przystosowuje się do stanu ciąży przez zmianę metabolizmu, tempa wychwytu jodu oraz modyfikację czynności osi podwzgórze-przysadka-tarczyca. Wyniki badań czynności tarczycy u zdrowych ciężarnych będą odmienne od kobiet niebędących w ciąży.
Zgodnie z obecnie obowiązującymi rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego stężenie TSH u kobiet planujących ciążę oraz ciężarnych w każdym trymestrze nie powinno przekraczać 2,5 mIU/l, a więc własna ocena wyniku przez pacjentkę, oparta o normy populacyjne podane na wyniku (zazwyczaj jest to 0,4–4,2 mIU/l) może być obarczona błędem, prowadzącym do poważnych powikłań u matki i płodu!!
Jawna, niewłaściwie leczona niedoczynność tarczycy wiąże się z:
-60% ryzykiem utraty ciąży
-22% ryzykiem rozwoju nadciśnienia tętniczego w ciąży (dawniej zwanego zatruciem ciążowym)
-porodu przedwczesnego
-zgonu wewnątrzmacicznego
Niedoczynność tarczycy charakteryzująca się podwyższonym poziomem TSH, bez objawów klinicznych (tzw. subkliniczna niedoczynność tarczycy), w Europie występuje u 3–15% ciężarnych. Z kolei niedoczynność jawna (z objawami) sięga 3%.
Trzeba mieć na uwadze, iż objawy niedoczynności tarczycy łatwo przeoczyć i potraktować jako normalnie występujące uciążliwości ciążowe, świadczące o prawidłowym przebiegu ciąży!
Objawy niedoczynności tarczycy:
-zmęczenie
-szybkie męczenie się
-senność
-płytki oddech
-zaparcia
-przybieranie na wadze
-obrzęki
Co ciekawe, nawet u 70% ciężarnych z niedoczynnością tarczycy nie występują żadne objawy.
Uwzględniając fakt, że hormony tarczycy warunkują odpowiedni przebieg procesu migracji neuronów, mielinizacji oraz innych procesów kształtowania się mózgu płodu, ich niedobór może być przyczyną powikłań u matki i dziecka, a niedoczynność tarczycy może nie dawać objawów, powstaje pytanie:
– czy każda pacjentka planująca czy będąca w ciąży powinna mieć oznaczone hormony tarczycy?
– czy wystarczy oznaczenie tylko TSH, czy też hormonów obwodowych (tyroksyny, trójodotyroniny)?
– może wykonać również przeciwciała przeciwtarczycowe, skoro wiadomo, że u kobiet w wieku reprodukcyjnym można je stwierdzić u prawie 1/5 pacjentek?
Kwestia przeprowadzania badań przesiewowych w kierunku zaburzeń tarczycy w populacji ogólnej przed zajściem w ciążę lub w czasie jej trwania pozostaje w sferze sporów między towarzystwami naukowymi i ekspertami na świecie. Badania przesiewowe, z oznaczaniem, oprócz TSH, również przeciwciał przeciwtarczycowych, umożliwiłyby identyfikację i wdrożenie leczenia ciężarnych z autoimmunizacyjną subkliniczną niedoczynnością tarczycy, jak i prawidłowe monitorowanie pacjentek, które posiadają przeciwciała, ale ich tarczyca funkcjonuje prawidłowo. Takie pacjentki mają bowiem 20% szansę na rozwinięcie się niedoczynności tarczycy w ciąży, a 50% na poporodowe zapalenie tarczycy.
Część towarzystw naukowych zaleca przeprowadzanie takich badań, jedynie w następujących przypadkach:
-choroba tarczycy w przeszłości lub jej objawy obecnie
-obecne przeciwciała przeciwtarczycowe lub powiększenie tarczycy (wole)
-przebyta radioterapia głowy lub szyi lub operacja tarczycy
-wiek pacjentki > 30 lat
-cukrzyca typu 1 (insulinozależna) lub inna choroba autoimmunizacyjna
-przebyte poronienie, poród przedwczesny lub niepłodność
-druga ciąża lub więcej przebytych ciąż
-choroby autoimmunizacyjne tarczycy w rodzinie lub inne zaburzenia tarczycowe
-patologiczna otyłość (BMI > 40)
-leczenie amiodaronem lub litem lub przyjęcie kontrastu jodowego w ostatnim czasie (w ramach badania radiologicznego)
-zamieszkiwanie na terenach z niedoborem jodu w stopniu umiarkowanym lub ciężkim.
Według tych rekomendacji należy oznaczyć TSH jak najszybciej po potwierdzeniu ciąży, a w przypadku wartości > 2,5 mIUl/l – rozszerzyć badania w kierunku przeciwciał przeciwtarczycowych.
Polskie Towarzystwo Endokrynologiczne (PTE) zaleca w swoich wytycznych rutynowe oznaczanie TSH u kobiet planujących ciążę lub przy okazji pierwszej wizyty położniczej. Obowiązujące w Polsce wytyczne PTE wyznaczają górną granicę TSH na poziomie 2,5 mIU/l dla wszystkich trymestrów ciąży. Po uzyskaniu wyniku wyższego wyniku TSH pacjentka powinna natychmiast zgłosić się swojego lekarza, który powinien podjąć odpowiednią diagnostykę pogłębioną i leczenie, bądź skierować pacjentkę do endokrynologa.
Optymalnie, aby uniknąć podwójnych wizyt, warto jest udać się do lekarza będącego specjalistą zarówno w zakresie ginekologii i położnictwa, jak i endokrynologii. Taki lekarz jest w stanie objąć opieką kobietę w ciąży lub się do niej przygotowującą, zwłaszcza jeśli pacjentka cierpi na jakiekolwiek zaburzenia hormonalne.